Ετήσια Ελληνική Εκδοση του International Journal of Psychoanalysis

Σημείωμα του επιμελητή

Δημήτρης Τζάκσον

​

Η επιλογή άρθρων προς δημοσίευση στην Ετήσια Ελληνική Έκδοση του IJP[1] είναι θέμα το οποίο προβληματίζει την επιστημονική επιτροπή πριν από κάθε έκδοση.  Λαμβάνουμε υπόψη θεματικές που θεωρούμε ότι θα ενδιέφεραν ψυχαναλυτές, ψυχοθεραπευτές, φοιτητές και γενικότερα τους ανθρώπους της ψυχικής υγείας, για το πώς και προς τα πού  κινείτε η ψυχαναλυτική σκέψη σήμερα. Θέματα κλινικού, θεωρητικού αλλά και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Δεδομένου του μεγάλου αριθμού δημοσιευμένων άρθρων στους έξη τόμους του International Journal of Psychoanalysis ετησίως, η επιλογή δεν είναι πάντα εύκολη.

Στο παρών τεύχος του 2016 για παράδειγμα, έχουν μεταφρασθεί δυο άρθρα για την διχοτόμηση. Αν και για τον Freud η απώθηση αποτελούσε τον βασικότερο μηχανισμό άμυνας του Εγώ, τουλάχιστον στις νευρώσεις, σήμερα οι περισσότεροι αναλυτές βλέπουν την διχοτόμηση ως βασικότερο ή πρωιμότερο μηχανισμό άμυνας, δίνοντας τη θέση του στην απώθηση με την ωρίμανση του ψυχικού οργάνου. Όμως, το πώς αντιλαμβάνονται οι αναλυτές την λειτουργία της διχοτόμησης ή σχάσης διαφέρει. Δημοσιεύουμε εδώ δυο από μια συλλογή άρθρων του IJP για την διχοτόμηση. Η Evelyn Sechaud για παράδειγμα βλέπει τη διχοτόμηση να λειτουργεί όταν  ‘το Εγώ αδυνατεί να μετατρέψει μεγάλες ποσότητες διεγέρσεων σε αναπαραστάσεις, αποτέλεσμα ψυχικού τραύματος.’ Ενώ ο Tomas Plankers σε μια ενδιαφέρουσα εφαρμογή αυτής της ψυχαναλυτικής έννοιας σε κοινωνικό πολιτικό επίπεδο, δείχνει πως η διχοτόμηση είχε λειτουργήσει για να στηρίξει ορισμένες ιδεολογικές θέσεις των εμπλεκόμενων ομάδων στην μεταπολεμική Γερμανία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Το άρθρο του David Bell για την Ενόρμηση Θανάτου φέρνει και πάλι στο προσκήνιο την πολυσυζητημένη αυτή θεωρεία του Freud, η οποία δίχασε τους αναλυτές όσο λίγες άλλες. Ο Bell περιγράφει τρεις διαφορετικούς τρόπους σύλληψης της ενόρμησης θανάτου: Πρώτων ως απαλλοτρίωση της σκέψης, δεύτερον ως σαδιστικό έλεγχο και ακινητοποίηση επί των αντικειμένων και τρίτον ως την σαγηνευτική έλξη προς την μη-σκέψη και την νιρβάνα.

Η «ψυχανάλυση στο καιρό της ‘τεχνοκουλτούρας’» της Alessandra Lemma επεξεργάζεται ένα ιδιαιτέρως επίκαιρο θέμα, τον ρολό της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality) και του κυβερνοχώρου (cyberspace) στην άσκηση της ψυχαναλυτικής θεραπείας σήμερα. Η Lemma, αν και αναγνωρίζει τους κινδύνους της δημιουργίας μια ψευδαισθησιακής πραγματικότητας ιδιαίτερα στους εφήβους, δεν καταδικάζει εκ των προτέρων τις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας.  Εστιάζει περισσότερο στις δυνατότητες του κάθε ατόμου να επεξεργάζεται ψυχικά τα ερεθίσματα που του παρουσιάζονται μέσα από τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες.  

Ένα μείζον θέμα το οποίο έχει απασχολήσει τους ψυχαναλυτές τα τελευταία χρόνια είναι η αναπαραστάσημες και μη αναπαραστάσημες ψυχικές καταστάσεις και η δυνατότητα μετασχηματισμού των τελευταίων  μέσα από την ψυχαναλυτική θεραπεία.  Ο Roussilion για παράδειγμα θεωρεί ότι τέτοιος μετασχηματισμός διευκολύνεται όταν «η αναπαράσταση πράγματος ενός εύπλαστου αντικειμένου συναντά ένα επαρκώς προσαρμοσμένο μητρικό περιβάλλον…..» και ότι  «κάθε δημιουργική δουλειά θα πρέπει να αντιμετωπίσει την αντίσταση του προσφερόμενου υλικού για μετασχηματισμό.»

Η Catalina Bronstein από την άλλη, όταν μιλάει για την «Αναγνώριση της ασυνείδητης φαντασίωσης στη συνεδρία» δίνει μια νέα διάσταση στο πως διενεργείται η ψυχικοποίηση της σκέψης μέσα από την αναλυτική διαδικασία. Από το χρηστικό (concrete) σύμβολο στο σύμβολο αυτό καθ’ αυτό. Τα μη-επεξεργασμένα μηνύματα που προβάλλονται στον αναλυτή έχουν ισχυρή απήχηση μέσα του, ακόμα και σωματικά, αποτελώντας αναπόσπαστο μέρος της αναμεταβίβαστης.

Ένα ενδιαφέρον και ‘αδελφικό’ κατά κάποιο τρόπο με το προηγουμένου άρθρο είναι αυτό της Anna Potamianou για τα μνημονικά ίχνη. Η Ποταμιάνου επεξεργάζεται τις επιπτώσεις τραυματικών εμπειριών στο ψυχισμό, όπου «ο ασθενής δεν θυμάται και δεν αντιλαμβάνεται τίποτε». Μέσα από δυο κλινικές περιπτώσεις αναδεικνύει  πως ορισμένες σωματικές εκδηλώσεις επακόλουθα ψυχικών τραυματισμών, όταν κατανοηθούν από τον αναλυτή μπορεί να αποτελέσουν δίαυλο έκφρασης «αυτού που παραμένει σιωπηλό στον ψυχισμό.» Όπως και η Bronstein,  η Ποταμιάνου ενδιαφέρεται για το πώς το σώμα ‘μιλάει’ μέσα στη συνεδρία.

Από μια άλλη προσέγγιση, αλλά με θέμα συναφές με τα δυο προηγούμενα, βλέπουμε πάλι στο  άρθρου του Valdarsky, το ενδιαφέρον να στρέφετε προς ψυχοπαθολογικές καταστάσεις ‘μη αναπαραστάσημες’.  Ο Valdarsky διαφοροποιεί αυτό που ονομάζει ‘ύπαρξη εν κενό’, όπου «δεν υπάρχει εσωτερικό αντικείμενο και  αναπαράσταση», από την ‘ύπαρξη εν αφανισμό’ όπου εμφανίζονται κάποια πρώτα ψήγματα αναπαραστάσεων, συμπαρασύροντας όμως έντονες ανησυχίες αφανισμού του εαυτού.

Ο Steiner σε ένα ποιο αμιγώς κλινικό άρθρο επεξεργάζεται το θέμα της ντροπής. Η ντροπή, γράφει ο Steiner εμποδίζει τον ασθενή στο να βγει από το ψυχικό του καταφύγιο. Η κίνηση αυτή θα τον ανάγκαζε να ‘δει’ το αντικείμενο περισσότερο ως ξεχωριστώ, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό με μεγαλύτερη διαύγεια, οδηγώντας συγχρόνως σε ενοχικές καταθλιπτικές καταστάσεις.  Εξετάζει το πώς ο άνθρωπος γίνεται αντικείμενο παρατήρησης του εαυτού του, αλλά και του Άλλου’.

Ένα επίσης κλινικό άρθρο είναι αυτό της Badawi.  Η συγγραφέας περιγράφει την περίπτωση μιας αναλυόμενης , όπου οι προηγούμενες προσπάθειες της ασθενούς για ανάλυση είχαν καταλήξει σε αδιέξοδα λόγο έντονων αντιμεταβιβαστικών αντιδράσεων των προηγούμενων  αναλυτών. Το άρθρο παρουσιάζει ενδιαφέρον, κυρίως λόγο του τρόπου επεξεργασίας της αναμεταβίβασης, δεκατέσσερα χρόνια μετά το τέλος της ανάλυσης.    

Το άρθρο της Turri για την κάθαρση στον Freud και στον Αριστοτέλη μας θυμίζει για άλλη μια φορά ότι οι ρίζες της ψυχαναλυτικής σκέψης βγαίνουν από το έδαφος της αρχαίας ελληνικής σκέψης. Η Turri θεωρεί ότι η ‘συναισθηματική διέγερση’ και η ‘απόσταση’ που επεξεργάζεται η ανάλυση μέσω της μεταβίβασης, έχουν αντιστοιχία στη λειτουργία της  κάθαρσης του φόβου και της συμπόνιας κατά τον Αριστοτέλη.

Από την ιστορία της ψυχανάλυσης, υπάρχει και μια ενδιαφέρουσα αφήγηση για το πεπρωμένο ενός  πορτρέτου της Melanie Klein, με πρωταγωνιστές τον Adrian Stokes και τον ζωγράφο Coldstream. Όπως και στην βιογραφία του Freud από τον Peter Gay, η μείωση της εξιδανίκευσης του ‘πατέρα’ της ψυχανάλυσης που φέρνει ο χρόνος, όπως και τώρα της ‘μητέρας’, δεν μειώνει το μέγεθος και την σημαντικότητα του δημιουργικού τους έργου. Η ευφυΐα δεν αποκλείει και ανθρώπινες αδυναμίες, όπως φαίνεται και στο άρθρο της Janet Sayers.    

Τέλος, έχουμε το άρθρο του Eike Heinz για το τι μαθαίνουμε από την εκπαίδευση στη Ψυχανάλυση. Το άρθρο αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό για όσους ενδιαφέρονται για την εκπαίδευση στη ψυχανάλυση σήμερα. Αναρωτιούνται πολλοί….. υπάρχουν κριτήρια για τους  στόχους μιας ψυχαναλυτικής εκπαίδευσης στα οποία θα συμφωνούσαν οι περισσότεροι αναλυτές;  ‘Η δεδομένου του πλουραλισμού θεωριών που επικρατεί στην ψυχανάλυση αυτό καθίσταται αδύνατον;  Κατά τον Heinz τα αποτελέσματα της δεκαετούς ομάδας εργασίας της Ευρωπαϊκής Ψυχαναλυτικής Ομοσπονδίας (EPF[2]) όπου τα μέλη της προερχόντουσαν από διαφορετικές ψυχαναλυτικές παραδώσεις, δείχνουν ότι υπάρχουν βασικά στοιχειά και ικανότητες τις οποίες κάθε νέος αναλυτής θα πρέπει να έχει εσωτερικεύσει έως το τέλος της εκπαίδευσης του, ανεξαρτήτως  θεωρητικών κλίσεων. 

Πιστεύουμε στην επιστημονική επιτροπή της Ετήσιας Ελληνικές Έκδοσης του IJP ότι με τα μεταφρασμένα αυτά άρθρα του 2015,ο αναγνώστης θα έχει μια καλύτερη αντίληψη για τα σύγχρονα ρεύματα της ψυχαναλυτικής σκέψης σήμερα, διεθνώς αλλά και στη χώρα μας.

Η γνώμη των αναγνωστών μας είναι πολύτιμη. Ως εκ τούτου, ενθαρρύνουμε να μας εκφράσετε τις απόψεις σας σχετικά με τα θέματα και το είδος των άρθρων που θα σας ενδιέφερε να διαβάσετε σε ελληνική μετάφραση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στην ιστοσελίδα μας: http://greekannualofpsych.wixsite.com/greekijpannual

ή στην σελίδα μας στο   Facebook: https://www.facebook.com/Greek.IJP.Annual/

[1] International Journal of Psychoanalysis

[2] European Psychoanalytic Federation